Alle vrijzinnigheid en allergie voor religieuze voorschriften ten spijt herleven de deugden. Ze leken in de gemak-praktijk van losjes en gedachten-arm leven zo goed als vergeten.
Het zal wel met de aansporingen van paus Franciscus te maken hebben, – inmiddels genoemd kerkleraar van de barmhartigheid – dat veel edele kwaliteiten van de mens worden afgestoft en opgewaardeerd.
De grondslag van de deugden ligt bij de Grieken ( Plato, Aristoteles) en bij de 4e eeuwse kerkleraar Ambrosius. Het christendom propageerde vier hoofd-deugden: voorzichtigheid, recht-vaardigheid, moed en gematigdheid. Ze werden aangevuld met drie andere: geloof, hoop en naastenliefde.
Nieuwe deugden
Omdat het leven veelomvattend bedenkelijk is en denkers en verkondigers niet stilzitten is in onze tijd aan de ‘oude’ deugden een hele optocht van velerlei hippe deugd – elijke kwaliteiten toegevoegd. Zo koppelde dagblad Trouw de deugden aan menselijke bezigheden en beroepen.
Het resultaat is een reeks van bijna 100 ‘zogeheten’ deugden. Daar staan voorbeelden bij waar het cool hedendaags adagium roept u maar op van toepassing is. ( Sommige dragen afgrijselijke benamingen).
Een kleine greep uit de ‘andere’ deugden: aangenaamheid, avontuurlijkheid, barmhartigheid (inderdaad), doelgerichtheid, doorzettingsvermogen, grootsheid, zelfmanagement; enzovoorts.
Hier lijkt duidelijk de mode door-gedrongen: voor elke open-deur een oproep, een cursus of een training. Voorop staan jezelf te promoten en erop te gokken over de juiste hand-greep te beschikken.
Toepassing
Ieder is natuurlijk benieuwd, welke rol de deugden spelen, zowel de klassieke, als de met deugd-merk gelabelde eigenschappen en kwaliteiten, in wat er rond om ons heen gebeurt. In de praktijk botsen deugd-idealen en praktische pogingen met politiek, belangen, afspraken, vertrouwde voordelen of strategie.
Neem als voorbeeld het reuze-probleem de van massale vlucht, emigratie en migratie waar Europa mee te kampen heeft. In plaats van het toepassen en beoefenen van deugden en het ontplooien van hoge persoon-lijke kwaliteiten geven andere zaken de doorslag. Het is altijd een kwestie van afwegen.
Zoveel (getal) mensen laten binnen-komen, werkt het wél of niet in ons voordeel? Kunnen we met minder toe? Voor hoever moeten wij ervoor op-draaien als de buren nóg uitgekiender zijn en wij daar hevig last van hebben? Stel dat we ons spiegelen aan landen die veel migranten opnemen, zullen onze eigen inwoners dat pikken of zullen ze niet meer op ons stemmen? Dat is iets anders dan registreren, voedsel uitdelen, tenten opzetten.
De praktijk leert dat een spontane
(hulp)actie geen voorrang heeft op nationaal afwegen: hoeveel mensen ergens kunnen omkomen voordat het politiek ondraaglijk wordt. Dat is niet meteen een aansporing tot liefdevol handelen en erop rekenen dat er echt iets verandert.
Verre afstand
De helpers bij de tenten, de bouwers, voedsel-en medicijnen-verstrekkers staan midden tussen de mensen in hun ellende en zij handelen direct. Een heel ander tafereel, kilometers verder, in een hulp-centrum, regionale post of (nationaal) een ministerie. Daar wordt gepland, gerekend, berekend en vastgelegd welke positie op het eerst-komende overleg met andere landen wordt ingenomen.
* Deugden van de tafel, richt zich op eten. Daarbij vraagt Baggini zich af in hoeverre het ‘deugdelijk’ is om bijvoorbeeld fair trade te kopen, biologisch te eten, een fervente ‘foodie’ te zijn of vegetariër te worden.
De wereld van deugden en mensen is buiten de kampen zover uit de buurt als een pinguin verwijderd is van een plek in de Sahara. Wie nog iets wil horen over barmhartigheid, naasten-liefde, of noem maar welke deugd, ziet- behalve de paus – menige politicus die bij de VN, in het Europees parlement of namens een andere belangrijke organisatie, in een tv-interview de ellende aanklaagt, herhaalt dat een humanitaire ramp zich voltrekt, en vraagt om meer miljoenen en maatregelen, terwijl de aanvankelijk soepele welkom-landen roepen dat ze overlopen worden en laten merken zich geen raad weten.
Deugden zijn universele waarden: iedereen hecht er waarde aan, ongeacht leeftijd, afkomst, etniciteit, religie of cultuur
Uitweg zoeken
De politiek van belangen en macht, hij verandert nooit, ook niet door mensen in nood. Maar op de duur zullen die landen – al dan niet in de lijn van Europa – afspreken op welke schaal, waar en door wie voor opvang en regels wordt gezorgd. Hopelijk regels die ook volgend jaar nog kans maken de toestand beheersbaar te maken.
Als uithoudingsvermogen kans maakt in de deugden-race te scoren dan zijn gedachten aan volgend jaar en volgende jaren niet weg te stoppen en dood te zwijgen Zoveel maal duizend mensen van ver wonen en lopen inmiddels dagelijks temidden van ons. We weten en zien dat maar een klein aantal van de uit nood verhuisden bezig zijn met wat mensen in gastlanden op grote schaal doen: werken. Hopelijk worden de opruk-kende bezoekers overal in Europa in toenemende mate geduld. En blijft de verstrekking voortduren.. Zonder klagen: vertrouwd raken met aan-houdend schenken van veiligheid, comfort, onderricht, medische zorg, voedsel, ontspanning én vergeet de gasten niet in te burgeren.
Van de gasten wordt de prestatie verwacht om aan alles wat verstrekt wordt te wennen. En automatisch ontwikkelt zich in de vele vrije tijd de oriëntatie in het nieuw veroverde welvaartsparadijs, met alles waar zij recht op hebben. Het vriendelijke perspectief dat de migranten maar tijdelijk bij ons zijn en even massaal weer naar huis terugkeren daar gelooft niemand meer in. Politici huiveren ervoor de realiteit van een permanent verblijf aan te kaarten. Ze calculeren al de gevolgen van gezins-aanvulling, -uitbreiding, en – hereniging . Zaken waarmee de bewoners van de gast-landen zich vertrouwd moeten maken.
Uitkomst
Er zijn veel deugen nodig, met name hoop, en veel geloof dat het zal meevallen, want zo erg als ginds is het bij ons gelukkig niet. De ondersteboven gedraaide samenleving kan wellicht slagen als de mensen, van ginds en van hier, proberen samen te doen. En elkaar niet teveel voor de voetente lopen. Er zit niets anders op.
Degenen die de toekomst zwart
afschilderen komen niet alleen in onze tijd voor het voetlicht. In de 17e en 18e eeuw vroeg de Rotterdamse dokter en denker Bernard Mandeville zich af waarom je anderen zou moeten helpen ook al gaat dat ten koste van je eigenbelang.
Ondeugd rendeert
Ondeugd ziet hij als de de bron van algemeen welzijn. Slechte neigingen, handel en economie, leveren werk op. ‘Hebzucht leidt tot welvaart’.
Mandeville vond deugden ‘afzichtelijke leugens’, hoewel hij inzag dat ze nodig waren. Van nature kunnen mensen en dieren slecht samenleven. Ze zijn slechts uit op eigen belang en genot.
Zo somber zal onze toekomst hopelijk niet uitvallen. Temeer nu de deugd-propagandisten zo positief en optimistisch hun boodschap verkondigen.
PJH