Hoe doorbreek je het verlammende spreken over secularisatie en leegloop van de kerken? Wees solidair met seculieren en zie dat God al in de werkelijkheid aanwezig is, stelt prof. Erik Borgman.
De Tilburgse theoloog zei dat vrijdag in Amersfoort tijdens een studiemiddag van de beraadgroep ”Geloven en kerkelijke gemeenschap” van de Raad van Kerken in Nederland over het thema ”De ene seculier is de andere niet”. „We willen over het onderwerp niet op klaaglijke maar op uitnodigende en positieve toon spreken”, zei dagvoorzitter dr. Margriet Gosker (vertegenwoordigster in de beraadsgroep ”Geloven en kerkelijke gemeenschap” namens 2of3bijEEN).
Seculariteit is volgens prof. Borgman een verzet tegen een bepáálde vorm van religie. Zo vertegenwoordigt Richard Dawkins de harde visie op seculariteit: de zelfbewuste mens als toppunt van de evolutie. Minister Schippers pleitte onlangs voor een open vrijheidscoalitie, waarin moslim én christen welkom zijn, „maar waar religie feitelijk als achterhaald en achterlijk wordt beschouwd”, zo typeerde prof. Borgman Schippers’ lezing. „We hebben na de jaren zeventig toegelaten dat er maar één frame is: een homogene samenleving waarin religie geen publieke plaats heeft. Er is een tendens van zogenaamde neutraliteit, een nieuwe gevestigde religie. De tolerantie van Schippers is echter een scherp afgebakende tolerantie.”
Prof. Borgman keerde zich tegen het beeld dat kerken aan de verliezende hand zijn. „Sinds 1966, toen het eerste rapport ”God in Nederland” verscheen, gaat het zo: er zijn minder gelovigen en steeds minder mensen geven betekenis aan hun geloof. De vraagstelling is: Gelooft u nóg in God en gaat u nóg naar de kerk? Gelovigen bevinden zich altijd in de positie dat ze moeten terugkruipen.”
Anders
Er is echter niet alleen een minder, maar ook een ánders, zo betoogde prof. Borgman. „We hebben een duidelijke theologische en religieuze visie nodig op seculariteit. We moeten de wereld zien als een plaats van religieuze betekenis. In plaats van dat wij God moeten inbrengen, is God al te vinden in de wereld.”
Prof. Borgman verwees naar de fundamentele betekenis van de mens- wording van God. „Christus is opgestaan in de schepping en in de geschiedenis. Als we dat kunnen zien, krijgen we weer zicht op deze wereld. Wij zien dan weer dat de wereld in zichzelf betekenis heeft en als gave aan ons voorafgaat.”
Het Tweede Vaticaanse Concilie (1962-1965) ging serieus in op de motieven van het atheïsme. „De seculier kan jou ook laten zien wat jij over het hoofd ziet. Niet dat iedereen zijn eigen waarheid heeft en dat de kerk maar in het midden moet laten of je wel of niet in God gelooft. Maar gelovigen en ongelovigen zijn samen partners in dezelfde schepping. En een gelovige weet dat het toch niet hopeloos is als het hopeloos lijkt.”
Camouflage
Dr. Wim Dekker, emeritus predikant in de Protestantse Kerk in Nederland, waardeerde de diepe overtuiging van prof. Borgman achter zijn verhaal. Toch had hij moeite met diens sacrale opvatting van de werkelijkheid, vooral gebaseerd op de visie Thomas van Aquino. „Uw standpunt lijkt ongelooflijk ruimhartig: al die seculiere mensen hebben iets van God. Maar Wie is dan die God? Velen zeggen: We leven vanuit het mysterie, maar we willen Jezus er eigenlijk niet bij hebben, dat is te smal. Uw standpunt is ook machtig irritant voor andersgelovigen. Al uw ruim- hartigheid tegenover de ander is feitelijk een camouflage van de gedachte: ik weet het zelf eigenlijk heel goed.”
Er bestaat geen neutrale positie, reageerde prof. Borgman. „Het christendom is wel universeel in zijn uitstraling, maar er zit terdege ook iets polemisch in, ten diepste gelegen in kruis en opstanding. Wij moeten niet doen alsof Jezus niet exclusief is voor de christelijke traditie. Maar het goede verdedigt zichzelf, het Koninkrijk zal zelf doorbreken, daarvoor hoeven wij niets te doen. De mensen mogen niet opgegeven worden, omdat ze beeld van God blijven. Dus moeten we meedoen met deze wereld. Niet weggaan, maar volhouden.” De remonstrantse theoloog dr. Koen Holtzapffel constateerde een enorme behoefte aan authentieke levensverhalen. De kerk biedt een plek van gastvrijheid en dienstbaarheid. „Moet je het christendom niet veeleer zien als een door de traditie aangereikt kader dat de zinvragen en het geheim van het leven verwoordt?” door K.van der Zwaag