Uit staat en stand en wijsheid losgewoeld,
Omgewaaid, ontwortelde plataan.
Toen heeft hij licht onder zijn schors gevoeld,
En vlaag van knoppen die op springen staan.
Uit jij en jou en woorden weggevlucht.
Ergens heen gejaagd. Boomgrens voorbij.
Op adem komen in de dunne lucht,
Je eigen hartslag horen. Vogelvrij.
Uit eigen aard en huid naar iemand toe,
Onontkoombaar en niet wonen meer,
Tot ik Hem, Hij mij vinden zal. En hoe –
Een zee van dromen gaat in mij tekeer.
Misschien zie je het voor je: een dorpspleintje in Zuid-Frankrijk of Italië. Onder het brede bladerdak van de platanen zitten de oude mannetjes heerlijk koel in de schaduw hun levenswijsheden uit te wisselen.
Het lied “Uit staat en stand” roept bij mij dat beeld op: niet alleen vanwege die plataan, die bijna is als “zomaar een dak”, maar ook vanwege die wijsheden. Want het lied gaat over pure levenswijsheid. In het lied wordt ook nog even gespeeld met de eigenaardige eigenschap van de plataan, namelijk dat zijn schors schilferig is en op veel plaatsen heeft losgelaten. Er staat dat “hij licht onder zijn schors heeft gevoeld”. Als dat bij één boom gemakkelijk kan, dan wel bij de plataan.
Die plataan staat er bij wijze van vergelijking. Het is niet echt een boom, het is een beeld. “De bomen mogen stevig staan”, staat in een ander lied van Huub Oosterhuis, maar dat is deze plataan niet gegund; hij is omgewaaid, ontworteld. Het lied gaat dus over een ontwortelde mens. Niet meer iemand die stáát, niet iemand van stand, niet iemand die nog wijsheid in pacht heeft. Iemand die geen woorden, geen tekst heeft. Zo zijn we meteen bij de levenswijsheid van de tekst: dat moment van ontworteld zijn, is het moment dat hij (het is nog de plataan) licht voelt en dat er in knoppen die op springen staan nieuw leven wordt aangekondigd. Het is een “vlaag van knoppen”, het is iets stormachtigs, zoals de boom misschien ook wel door een storm is omgewaaid.
In het tweede couplet wordt de route beschreven die zo’n ontwortelde boom van een mens gaat. Dat is geen gemakkelijke weg: het is een vlucht, opgejaagd. Het is, om nog even op speelse wijze die vergelijking met de boom aan te houden, “de boomgrens voorbij”. Dunne lucht. Niets meer te ademen, te horen. Alleen je eigen hartslag. Je bent “vogelvrij”. Dat klinkt mooi, maar in feite is het iets van een veroordeling: vogelvrij verklaard: geen boom meer om in te schuilen.
In het derde couplet is de boom verdwenen: het gaat over je “eigen aard en huid”, dat is dus met hart en ziel. En nu wordt het ook duidelijk waar je route naar toe leidt: naar Hem, met een hoofdletter. En voor het eerst is er ook sprake van een “ik”. “Ik zal Hem vinden, Hij zal mij vinden”, dat gebeurt ongeveer tegelijkertijd. “En hoe – “ staat er achter: dat is een toppunt van zijn, het hoogtepunt van je leven. “Een zee van dromen gaat in mij tekeer”, dat is dus nog maar eens als een “vlaag van knoppen die op springen staan”.
In drie coupletten worden we geleid van een imposante boom naar ons diepste zelf: dat we iets van ontworteling moeten zoeken, weg uit “staat en stand”: ga het avontuur maar aan, zoek Hem, ervaar dat Hij jou zoekt. Je leeft meer met een zee van dromen dan met staat en stand.
Via het beeld van de boom benadert het lied toch gewoon de levenswijsheid waar het in heel de Schrift over gaat: durf weg te trekken uit het vertrouwde, weet dat je door Hem wordt gezocht.
Op het lied zijn twee melodieën geschreven. Bernard Huijbers schreef een stevige vierstemmige melodie; maar in de muziek hoor je als het ware hoe je wordt losgescheurd uit je dagelijkse, vertrouwde bestaan; en het tweede deel van ieder couplet heeft iets opwekkends, zo word je vanuit de ontworteling mee aan de hand genomen naar een nieuwe toekomst. De muziek van Antoine Oomen is ook vierstemmig en heeft een grote souplesse. Wat gemakkelijker mee te zingen dan de muziek van Bernard Huijbers, maar ik denk dat de muziek van Bernard meer recht doet aan de tekst. Want het is misschien wel gemakkelijk gezongen, het is allemaal nog niet zo gemakkelijk gedaan.