VAN GROND EN VUUR
tekst: Huub Oosterhuis; muziek: Antoine Oomen
Van grond en vuur zult Gij ons maken,
hoog op rotsen, aan levens water,
van geur en smaak, van licht en stem,
uw evenbeeld.
Volk dat in duisternis gaat,
mensen met stomheid geslagen,
het zal geschieden, zegt Hij,
dat zij weer glanzen als nieuw.
Van licht en stem zult Gij ons maken,
uw evenbeeld.
Niet meer beklemd en verdeeld,
niet meer in woorden gevangen,
één en gekend en bevrijd
eindelijk mens zal ik zijn.
Van licht en stem zult Gij ons maken,
uw evenbeeld.
Daar staat de stoel van het recht,
daar zal staan de tafel der armen,
dan is de dag van het lam,
zie, Ik kom haastig, zegt Hij.
Van grond en vuur zult Gij ons maken,
hoog op rotsen, aan levens water,
van geur en smaak, van licht en stem,
uw evenbeeld.
Dit lied onder de loep genomen door Gerard Swüste
In het Verzameld Liedboek staat bij dit lied de verwijzing Psalm 122:5. Dat vers luidt: ‘Ja, daar staan de zetels van rechtspraak, de zetels van Davids huis’. Het is de psalm die we kennen als Stad van mijn hart. Psalm 122 is één van de zogeheten bedevaartpsalmen (Psalm 120-134). Verondersteld wordt dat dit een bundeltje liederen, gebeden, overwegingen is dat pelgrims bij zich hadden op weg naar Jeruzalem. Jeruzalem, niet zomaar de hoofdstad, maar de ‘Stad van mijn hart, stad van vrede, hier zijn mijn zusters en broeders, hier zijn al mijn tochtgenoten’ (Psalm 122:8). In vers 5 heet het dan nadrukkelijk: hier wordt recht gesproken, hier wordt recht gedaan.
Zulke ‘leeswijzers’ bij een lied zijn handig omdat ze aangeven waar de dichter aan heeft gedacht. Huub Oosterhuis heeft bij Van grond en vuur blijkbaar nadrukkelijk gedacht aan een plek waar recht wordt gedaan. Mensen onderweg, soms in duisternis, beklemd, verdeeld, maar op weg naar een plaats waar recht wordt gedaan.
Het lied heeft (alweer) drie coupletten, maar daarvoor, daartussen en daarna een soort refrein. Die drie coupletten beschrijven de tocht van de mens, niet alleen de pelgrimstocht ooit van de woonplaats naar Jeruzalem, maar ook de tocht van ieder mens op haar/zijn levensweg. In het eerste couplet is er duisternis, maar met de belofte ‘het zal geschieden’. In het tweede couplet wordt die belofte bezongen: één en gekend, eindelijk mens. In het derde couplet zien we het voor ons: de stoel van het recht, de tafel van de armen.
Bij nader inzien zou er bij dit lied eigenlijk niet alleen verwezen kunnen worden naar Psalm 122, maar naar talloze passages uit de Schrift. ‘Volk dat in duisternis gaat’ is een citaat uit Jesaia 9:1. Het hele vers luidt: ‘Het volk dat in duisternis gaat zal aanschouwen groot licht’. Die eerste regel van het eerste couplet beschrijft dus de feitelijkheid van duisternis, maar in ons achterhoofd klinkt misschien al een beetje dat ‘groot licht’. De mensen ‘met stomheid geslagen’ zijn misschien ook wel de mensen die in Jesaia 35:6 genoemd worden: ‘dan danst de kreupele als een hert en juicht de tong van de stomme’. Dus wederom: de tekst schetst een somber beeld, maar ook hier gloort bevrijding aan de horizon. En dat staat letterlijk in de twee laatste regels van het eerste couplet. En die doen denken aan de Brief van Paulus aan de Efeziërs 4:24: ‘Bekleed u met de nieuwe mens die naar Gods beeld is geschapen in ware gerechtigheid en heiligheid’.
Ook in het tweede couplet kun je verwijzingen naar Schriftteksten lezen. Bij ‘niet meer beklemd’ denk ik aan Psalm 4:2 ‘die ruimte maakt als ik klem zit’. Bij ‘verdeeld’ aan Marcus 3:25 ‘als een gemeenschap innerlijk verdeeld is, zal die gemeenschappen niet standhouden’. Dit tweede couplet is iets positiever dan het eerste. Het begint met ‘niet meer’. Het klinkt nog als toekomstmuziek, maar het klinkt wél. ‘Eindelijk mens zal ik zijn’, zoals ik in den beginne door God geschapen en bedoeld ben, bevrijd uit alle vormen van slavernij en verslaving.
In het derde couplet klinkt dan de ‘stoel van het recht’ uit Psalm 122. In de Stad van Vrede is het de koning die voor zijn mensen zorgt, die recht spreekt en recht doet. ‘De dag van het lam’ verwijst duidelijk naar het Nieuwe Jeruzalem, zoals Johannes dat voor zich ziet in de Apokalyps. Het Nieuwe Jeruzalem is de plaats waar uiteindelijk aan ieder mens recht zal worden gedaan. Het beste bewijs daarvoor is ‘de tafel der armen’.
Deze drie coupletten, waarin het visioen van de Schrift steeds duidelijker naar voren komt, wordt als het ware ingepakt in een krachtig refrein. ‘Van grond en vuur’, niet zomaar uit aarde, maar uit grond, met grond onder je voeten, een basis om te kunnen leven. En met vuur, met elan, vol goede moed. Hoog op de rotsen: in Psalm 61:3 wordt daarvoor gebeden: ‘God, breng me boven op de rots, ook al is die voor mij te hoog!’ De Levende is als een rots, zo sta je stevig, zo kun je jezelf zijn. En het is een rots, waaruit, zoals ooit in de woestijn, levend water stroomt. Dus niet een hart van steen, maar een hart dat overvloeit van water en liefde. Die liefde wordt ook gesuggereerd in de volgende regel: ‘van geur en smaak’ doet denken aan het Hooglied. ‘Licht en stem’, zoals in de woestijn de Levende zijn mensen vooruitging als een vuur, een licht in de dag, als een stem die vanaf de berg woorden sprak die de weg door het leven wijzen. En licht verwijst ook naar het scheppingsverhaal, dat begint met de schepping van het licht en eindigt met het scheppen van de mens, ‘naar het evenbeeld God’.
Het indrukwekkende van dit lied is, dat het uitbundig zingt over een toekomst dat recht zal worden gedaan, dat er bevrijding is, dat we eindelijk volwaardig mens kunnen zijn, allemaal, arm en rijk. Dat we samen zijn in dat Nieuwe Jeruzalem, waar de Levende ieder traan van ons wegveegt en waar mensen gelukkig zijn. Maar dit lied onderkent ook dat we nu nog soms in duisternis gaan, beklemd en verdeeld zijn. In alle uitbundigheid blijft het lied met beide benen op de grond staan. We zien wat gebeurd, we weten wat niet goed is, maar wij hebben een verhaal dat sterker is dan deze werkelijkheid. Echt een slotlied. Om na een viering met goede moed de week in te stappen en de toekomst met enig vertrouwen tegemoet te zien.
